تفاوت اصلی قلعه بلقیس با قلعه های دیگر ایران

فرق اصلی این قلعه با قلعه های دیگر ایران در این است که این قلعه در دشتی مسطح قرار گرفته نه در بلندی و بر روی کوه! و برای حفاظت بیشتر از آن، خندقی اطراف آن ساخته اند که در حال حاضر جز در شمالی قلعه، که نشانه هایی از آن باقی است بقیه قسمت های آن پر شده است.

قدمت شهر باستانی بلقیس

قدمت شهر باستانی بلقیس حدود 4000 سال است که بارها در حمله اقوام مختلف اعراب، مغولان، ازبکها و افغانها از بین رفته و دوباره از نو ساخته شده ولی این شهر بعد از حمله  افغانها در حدود 265 سال پیش، دیگر روی آبادانی به خود ندید و ساکنان آن به روستایی در نزدیکی شهر بلقیس بنام میان آباد کوچ کردند و هسته اولیه شهر جدید اسفراین را ساختند.

ساختار قلعه بلقیس

ارگ بلقیس بعد از ارگ بم، دومین بنای گلی ایرانی است که به سبک معماری ساسانی ساخته شده و مصالح آن خشت و گل است و در بعضی از جاهای آن برای استحکام بنا از الوار و چوب هم استفاده شده است.

ارگ بلقیس 29 برج به ارتفاع 11 متر دارد و فضای داخلی آن به دلیل حفاریهای دزدان عتیقه، صدمه های زیادی دیده است و در گذشته 3 طبقه بوده.

بخش های دیگر شهر باستانی بلقیس

مقبره شیخ آذری و حصار دور شهر

از دیگر آثار شهر باستانی بلقیس علاوه بر ارگ تاریخی بلقیس و خندق دور آن، می توان از مقبره شیخ آذری (شاعر و عارف قرن نهم در زمان شاهرخ تیموری) و حصار اطراف شهر نام برد که در حال حاضر جز قسمت های کمی از آن  چیزی نمانده است.

این حصار تا 70-80 سال پیش تقریبا سالم بوده ولی بدلیل فعالیت های کشاورزی و دزدان عتیقه از بین رفته است، به طوری که در عکس هوایی که توسط اشمیت در سال 1937 میلادی گرفته شده این حصار به خوبی دیده می شود.

تپه منار

از دیگر بناهای شهر باستانی بلقیس، تپه منار است که در آن مسجد جامع و دارالاماره شهر قرار داشته است. حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب خود می نویسد که در مسجد این شهر کاسه بزرگی بوده به بزرگی 12 گز (هر گز برابر با 104 سانتی متر است) و بزرگتر از آن تا به حال ساخته نشده است.

بازار و کاروانسرای تیموری

یکی دیگر از بناهای این مجموعه، راسته بازاری است که در بخش میانی شهر قرار داشته است و چون در مسیر جاده ابریشم قرار داشته از رونق خوبی برخوردار بوده است و همینطور کاروانسرای تیموری در بخش غربی شهر و آب انبار و یخدان دوره صفوی.

علت نامگذاری شهر بلقیس

مورخان، اسفندیار پسر گشتاسب را بنیانگذار این شهر میدانند. اما در مورد اینکه چرا نام بلقیس را بر روی این شهر گذاشته اند، منطقی ترین حدس این است که این نام را جویندگان و قاچاقچیان عتیقه و اشیاء تاریخی به این منطقه داده اند. بعضی هم نام بلقیس را به بلقیس خاتون مادر تیمور گورکانی نسبت می دهند و بعضی معتقدند برای جلوگیری از تخریب این شهر توسط اعراب، به این اسم نامگذاری شده است. (همانطور که پاسارگاد مقبره کوروش را بنام مقبره مادر حضرت سلیمان معرفی کردند تا اعراب آنرا تخریب نکنند.)